İkarus, aslında ismiyle beraber belgesel hakkında spoiler veren bir yapım. Elbette bu ipucunu anlamak için biraz mitoloji bilgisi gerekli. Yunan mitolojisine göre usta Daidalus ve oğlu İkarus, kral tarafından bir kuleye hapsedildiler. Zekası ve bilgeliği ile öne çıkan Daidalus, oğlunun kuleden kaçması için kuş tüylerini balmumu ile birbirine tutturur ve bir çift kanat yapar. Uçuştan önce oğlu İkarus’u iki konuda uyarır; birincisi güneşe yakın uçmasının kanatları eritebileceği, ikincisi ise denize yakın uçmasının kanatları nemlendirebileceğidir. Uçmaya başladığı andan itibaren güneşin ihtişamına kendini kaptıran İkarus, babasının uyarılarını tamamen unutur ve Güneş’e doğru kanatlarını çırpmaya başlar. Ancak, eriyen kanatları kendisinin sonunu getirir ve İkarus, Ege Denizi’ne düşer. İsmini verdiği belgesel ise başarı hırsıyla her şeyi göze alıp tüm itibarını yerle bir eden bir ülkeyi ele alıyor.
Karanlık Tarafa Geçiş
Yedinci sınıf öğrencisiyken Amerikalı Greg LeMond’un Fransa Bisiklet Turu (Tour de France) zaferine tanık olan Bryan Fogel, o günden itibaren bu spora tutkuyla bağlandı. Amatör bir şekilde bu tutkusunu icra ederken, profesyonel dünyada ise Lance Armstrong sahneye çıktı. Bryan, Lance’i kahramanı belledi, tıpkı başka bisiklet sevdalıları gibi. Kanseri yenmesi ve ardından üst üste yedi kez Fransa Bisiklet Turu’nu kazanması sadece süper kahramanların yapabileceği meziyetler olduğunu kabul edelim. Bu büyüleyici masal Lance Armstrong, 2013 yılında meşhur itirafını gerçekleştirene kadar devam etti.
2014 yılında ise Bryan Fogel, yapılan doping testlerinin işe yaramadığını göstermek için Haute Route yarışında yasaklı maddeler kullanmaya karar verdi. İlk seferinde, kendi seviyesini ve dopingin etkisini ölçebilmek adına bu maddeleri kullanmadı. Bu turun ne kadar meşakkatli olduğunu tırmanış sırasında zorlanmasından ve bir hediye dükkanındaki öksürüklerinden oldukça belliydi. Buna rağmen Fogel yarışı 14’üncü bitirmeyi başardı. Belgesel fikrini paylaştığı (UCLA) Los Angeles, Kaliforniya Üniversitesi Olimpiyat Laboratuvarı kurucusu Don Catlin fikri heyecan verici buldu. Ve, Fogel’in yakalanmaması için yardım teklif etti. Ancak, hem laboratuvarların sadece WADA onayı ile kullanılması hem de Catlin’in itibarını riske atabilecek olması bu işbirliğinin kısa sürmesine neden oldu. Catlin’in son büyük iyiliği Fogel’ın Moskova Olimpiyat Laboratuvarı başkanı Dr. Grigoriy Rodçenkov ile bağlantı kurmasını sağlamak oldu.
Kelebek Etkisi
Görünüşüyle çılgın bir profesörü andıran Grigoriy Rodçenkov, Bryan Fogel’ın danışmanı oldu ve amatör bisikletçinin kullanacağı ilaçlardan antrenman performansına kadar her şeyini takip etti. Bu süreçte Fogel’ın aklını kemiren bir şüphe vardı; neden dopingli sporcuları yakalamayı görev edinen biri kendisine doping yapmak için yardım ediyordu? 2014 yılında Alman yapımı bir belgesel olan “How Russia Makes Its Winners” bu soruya cevap olmuştu. O yıl, Rusya Anti Doping Ajansı (RUSADA) çalışanı Vitaliy Stepanov, Alman gazeteci Hajo Seppelt ile iletişime geçmiş ve Rusya’da dönen doping organizasyonunu anlatmıştı. Vitaliy’nin eşi Yuliya, eski bir atletti ve kendisi başta olmak üzere birçok atlet bu konu hakkında detaylara değinmişti. Bu süreçte ise Doktor Rodçenkov, tüm atletler tarafından elebaşı olarak gösterildi.
Don Catlin ve Grigoriy Rodçenkov’un tanışması 1980’li yıllara dayanıyordu. O dönem kimya bölümü öğrencisi olan Rodçenkov, Sovyet-Amerikan Ortak Doping Programı sayesinde UCLA laboratuvarında çalışma imkanı buldu. Aynı zamanda atletizmle de ilgileniyordu, Santa Monica Maratonu’nda boy gösterdi. Atletizm yılları boyunca sürekli başkalarının hile yaptığından şüphe duymuştu. Sıska koşucuların bir sene sonra kaslı bir vücutla ortaya çıkmaları dikkatini çekti ve o da stanozolol isimli ilacı kullanmaya başladı. Mezuniyetinden sonra doping kontrolü üzerine çalışmaya devam etti ve Moskova laboratuvarının kötü yönetildiği bir sürecin ardından başkanlığa getirildi.
Suç ve Ceza
“How Russia Makes Its Winners” belgeselinden sonra Rodçenkov ve Rusya aleyhine, Dünya Anti Doping Ajansı (WADA) tarafından soruşturma açıldı. Ama bu durum, Fogel’ın projesine engel olmadı ve steroid programı istenilen şekilde ilerledi. Haute Route, 2015’te istediği başarılı sonucu alamasa da Fogel, doping testlerinde temiz çıkmayı başardı. 2016 turu için hazırlıklar sürerken WADA’nın soruşturması 9 Kasım 2015’te sona erdi. Rusya ve dolaylı olarak Rodçenkov suçlu bulundu. Bu dava İkarus için de bir kırılma noktasıydı. Çünkü, amatör bir bisiklet turunda yapılan doping konu alınacakken aniden uluslararası bir kriz odak noktası haline gelmişti.
Gelişmeleri takiben Doktor Rodçenkov, laboratuvar başkanlığı görevinden istifa etti. İstifanın kendisini koruma altına almadığının farkında olarak, birkaç gün sonra da dönmemek üzere Amerika’nın yolunu tuttu. İstifa eden sadece kendisi değildi. Aynı zamanda yakın arkadaşı olan RUSADA başkanı Nikita Kamayev de görevinden ayrıldı. İki ay sonra ise kalp krizi sebebiyle hayatını kaybetti. Hayatının tehlikede olduğundan artık emin olan Grigoriy önce Bryan Fogel sonra da New York Times’a hükümetin doping operasyonunu ve bu süreçteki kilit isimleri bir bir açıkladı; Spor Bakanı Vitaliy Mutko, yardımcısı Yuriy Nagornıh ve Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin. Hatta Kamayev’in ölümü için KGB’li Nagornıh’tan şüphelendi.
2010 Vancouver Kış Oyunları’nda vasat bir görüntü veren Rusya, kendi toprakları olan Soçi’de bu tablodan kaçınma derdindeydi. Bu amaç uğruna Rodçenkov, üç farklı performans arttırıcı ilaçtan yaptığı kokteyli Rus sporculara alkol eşliğinde servis etti. Dopingli idrar örnekleri ise gece geç saatlerde olimpiyat köyünde bulunan KGB binasındaki temiz idrar örnekleri ile değiştirildi. Güvenli kapaklara sahip ADAMS isimli şişeler bile bu hileyi durdurmaya yetmedi.
Tepe Taklak
Belgesel sırasında Grigoriy Rodçenkov, tezatlarla dolu bir karakter olarak göze çarpıyor. Üniversite yıllarında dopingli olarak yarışlara katılmış, sonrasında anti-doping laboratuvarlarında çalışmıştı. Ayrıca, terfi alıp doping programlarını yürüten beyin takımında da yerini aldı. Atletizm takımının tıbbi koçu olan Sergey Portugalov ile kavgası, onu hapishaneye sokmak üzereyken intihar girişimi rotayı psikiyatri kliniğine doğru yöneltti. WADA’nın Rusya’da güvendiği nadir isimlerdendi. Hem Moskova Laboratuvarı Başkanlığı’nda hem de 2012 Londra Olimpiyatları’nda görev alması WADA sayesinde gerçekleşti. Hal böyle olunca, onu kliniğe sokanlar onu klinikten çıkarıp sisteme dahil ettiler. Aksi takdirde yıllar boyunca incelikle işlenen doping sistemi yerle bir olabilirdi. Doktor Rodçenkov, yaptıklarının pişmanlığını hala içinde taşıyor. Öyle ki Soçi’deki oyunlardan sonra gerçekleşen Rusya-Ukrayna savaşında dahi katkısı olduğunu düşünüyor. Soçi’deki zaferlerin Putin’i daha da agresifleştirdiğine inanıyor. Bugün hala bir tanık koruma programı altında korunuyor. Bryan Fogel ise İkarus’un devamı niteliğinde bir belgesel üzerine çalışmalarını sürdürüyor. Rodçenkov’u burada görmek mümkün ama koruma programı altında bu nasıl olacak bilemeyiz.
Rusya ise kurmak istediği Olimpiyat hanedanlığının hayaliyle her şeyi mübah gördü. Fakat, şimdiye baktığımızda bu büyük kara leke üstlerine yapışmış vaziyette. 2016’dan bu yana gerçekleşen olimpik organizasyonlarda ülke ismi ve bayrağı yerine Rusya Olimpiyat Komitesi (ROC) ve olimpiyat bayrağı yer alıyor. Bütün bunlara rağmen doping hala Rusya’nın bir gerçeği. Son olarak 2022 Pekin Kış Oyunları’nda artistik buz pateni dalında herkesi büyüleyen 15 yaşındaki Valeria Kamileva performansından ziyade yerel bir yarışmada dopingli çıkması ile gündeme geldi. Halihazırda altı aydır devam eden Rusya-Ukrayna savaşı sebebiyle 2024 oyunlarında Rus sporcuları görmemiz bir soru işaretiyken bir de devam eden doping süreci, başarılarla dolu Rus Spor Tarihi için gitmek bilmeyen karabulutlar gibi.
